Hồn gốm

Trong dòng chảy kinh tế thị trường, may mắn thay gốm sứ Bình Dương vẫn giữ được vai trò của mình góp phần đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu tỉnh nhà, và giữ được cái tinh túy của hồn gốm Việt

Sản xuất gốm tại Cty Phước Dũ Long

Bước thăng trầm

Khi nhắc đến Bình Dương nhiều người sẽ nghĩ ngay đến một vùng đất nhiều tiềm năng phát triển công nghiệp, nơi đây còn là vùng đất phát triển mạnh mẽ về các ngành nghề thủ công, đặc biệt là gốm sứ. Ngành gốm sứ Bình Dương ra đời cách nay hàng ngàn năm, điều này đã được chứng minh qua nhiều di tích khảo cổ học về nghề làm đồ gốm nằm trải rác trên địa bàn tỉnh nhà. Nghề gốm, đồ gốm đã đi vào cuộc sống của mọi người dần hoàn thiện và đáp ứng mọi nhu cầu của nhiều tầng lớp trong xã hội.

Một góc của Làng nghề gốm sứ Bình Dương (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

Trong ký ức của ông Vương Siêu Tín- GĐ Cty Gốm sứ Phước Dũ Long từ thuở lên chín mười, ông đã theo cha ông vào lò gốm. Tuổi thơ ông Tín gắn liền với các trò chơi nặn đồ vật từ đất sét. Những bài học đầu đời về cách thức làm gốm của những người cùng thế hệ ông Tín đã được đúc kết như thế. Nghề gốm của Bình Dương phát triển gắn liền với ba tên tuổi làng nghề Tân Phước Khánh, Chánh Nghĩa và Lái Thiêu với hàng chục nghệ nhân tên tuổi truyền bá lại nghề làm gốm cho thế hệ con cháu. Trước khi Bình Dương tiến hành phát triển công nghiệp, gốm sứ chính là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của tỉnh Sông Bé lúc bấy giờ

Theo ông Lý Ngọc Bạch- Cty gốm sứ Cường Phát thời điểm những năm 80 của thế kỷ trước tại Bình Dương có đến hàng ngàn cơ sở lớn nhỏ, gốm sứ Bình Dương được xuất đi khắp nơi trong cả nước. Các mặt hàng gốm sứ khi ấy chủ yếu là lu, khạp, chén, ly, dĩa...đáp ứng nhu cầu rất lớn của mọi tầng lớp trong sinh hoạt đời sống. Không những thế gốm sứ Sông Bé cũng bắt đầu có những đơn hàng xuất khẩu sang thị trường nước ngoài, để định hình cho một nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống chuyển mình đi theo hướng công nghiệp tập trung với qui mô và hàm lượng công nghệ cao hơn.

Cần phải giữ lửa cho nghề gốm sứ truyền thống Bình Dương (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet)

Bình Dương hiện có gần 300 cơ sở sản xuất gốm, mỗi năm cung cấp cho thị trường từ 130 - 150 triệu sản phẩm các loại. Bình Dương là một trong những tỉnh có ngành gốm sứ phát triển, với giá trị xuất khẩu khoảng 150 triệu USD/năm và thị trường tiêu thụ nội địa tương đương 70 triệu USD/năm. Ngành gốm sứ không chỉ phát triển ổn định, mà còn liên tục được kế thừa và phát triển dựa trên các yếu tố về điều kiện tự nhiên, công nghệ sản xuất, nguồn lao động… Với đặc thù là sản phẩm kết tinh bởi trình độ tay nghề của người thợ và trình độ công nghệ sản xuất, nên sản phẩm gốm sứ đạt giá trị rất cao và đây cũng là ngành tạo được giá trị gia tăng cao nhất trong số 20 ngành xuất khẩu chủ lực của địa phương.

Ngành gốm sứ hiện nay có rất nhiều thay đổi so với những năm trước, số cơ sở gốm nhỏ giảm dần vì không chịu nổi áp lực cạnh tranh, nhưng bù lại một số DN chuyên xuất khẩu gốm dần lớn mạnh để khẳng định tên tuổi và uy tín trên thị trường. Xu hướng chia sẻ đơn hàng đang được các DN gốm sứ tại Bình Dương thực hiện, cụ thể là các DN lớn nhận đơn hàng rồi phân phối lại cho các cở sở nhỏ để gia công. Việc này vừa giúp các cơ sở gốm nhỏ tiếp tục ổn định sản xuất, vừa giúp các DN giảm bớt áp lực thời gian giao hàng.

Nghề Gốm mang lại nhiều công ăn việc làm cho người dân Bình Dương. Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Tiếp thu và gìn giữ

Một trong những thay đổi lớn nhất của nghề làm gốm của Bình Dương chính là việc chuyển đổi lò nung. Trong giai đoạn 1995 đến 2000, các cơ sở sản xuất đã chuyển đổi các thiết bị từ lò củi sang lò gas, số lượng cơ sở sản xuất gốm thủ công gia dụng bình dân dần bị thu hẹp và nhường chỗ cho các cơ sở kỹ thuật công nghệ cao sản xuất ra các sản phẩm chất lượng cao chủ yếu phục vụ cho mục tiêu xuất khẩu. Từ nung bằng củi truyền thống đa số các DN lớn như Phước Dũ Long, Minh Long I, Cường Phát.., đã chuyển sang lò nung bằng điện và gas. Ngoài việc hạn chế ô nhiễm môi trường trong việc sử dụng củi, lò đun điện, hay gas cho ra chất lượng sản phẩm đồng đều hơn.

Quá trình chuyển đổi công nghệ này đã làm nghề gốm có sự phân hóa rất rõ nét. Các cơ sở nhỏ không đủ điều kiện kinh tế chuyển đổi công nghệ, thu hẹp qui mô sản xuất, thậm chí có cơ sở phải đóng lò. Nhưng bù lại các DN lớn mạnh dạn đầu tư hàng chục tỷ vào lò nung công nghệ mới tiếp cận dễ dàng với thị trường xuất khẩu, dần tạo ra những đơn hàng giá trị và ổn định giúp nghề gốm Bình Dương phát triển lên một tầm cao mới với những sản phẩm chất lượng, tính mỹ thuật rất cao. Đơn cử như sản phẩm gốm sứ Minh Long xuất hiện thường xuyên tại các nhà hàng, khách sạn cao cấp trong và ngoài nước. Không những thế nhiều dòng sản phẩm của Minh Long trở thành một món quà biếu giá trị trong quan hệ ngoại giao-đối ngoại

Làng nghề gốm sứ Bình Dương. Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Ông Lý Ngọc Bạch cho biết, gốm sứ Bình Dương đa dạng về mẫu mã, chủng loại, màu sắc, giàu tính nghệ thuật. Từ các sản phẩm gia dụng như lu, khạp, chén, dĩa, bình hoa, bình trà… đến các loại gốm sứ mỹ nghệ như hình các loại thú dùng trang trí trong nhà, các loại trang sức dùng làm quà lưu niệm đều được khách hàng đánh giá cao về mẫu mã, chủng loại, chất lượng

Nhà giáo nhân dân-Họa sỹ Uyên Huy-Chủ tịch Hội mỹ thuật TPHCM cho biết, ông rất ấn tượng với gốm mỹ nghệ Bình Dương. Lái Thiêu-tỉnh Bình Dương và Biên Hòa-tỉnh Đồng Nai là cái nôi của nghề làm gốm truyền thống. Nghề gốm sứ Bình Dương đã có bước phát triển đáng nể, nhiều Doanh nghiệp đã chứng tỏ được uy tín, thương hiệu của mình ở thị trường trong nước và xuất khẩu. Trong đó có rất nhiều sản phẩm gốm sứ có chất lượng mỹ mỹ thuật cao, nâng tầm sản phẩm gốm sứ Bình Dương thành một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. “Hồn gốm” Bình Dương đã được định hình trong tâm trí của khách hàng, đây là đều rất đáng quý bởi Bình Dương vừa bảo tồn được nghề truyền thống vừa có thêm sản phẩm xuất khẩu giá trị kinh tế cao

Công đoạn làm gốm truyền thống tại Bình Dương (Ảnh sưu tầm)

Hiện nay, sự cạnh tranh quyết liệt ở thị trường xuất khẩu buộc các doanh nghiệp, làng nghề gốm sứ phải có những chuyển đổi mạnh mẽ để thích nghi. Với xu thế quan trọng là gốm mỹ nghệ trang trí Châu Á đang ngày càng phù hợp với nhu cầu của thị trường quốc tế, các DN xác định rằng, từng sản phẩm làm ra phải luôn song song hai mục đích chính là chức năng và trang trí. Bằng việc đẩy mạnh tính đa dạng, có sự pha trộn giữa nét truyền thống Việt Nam, Á Đông cũng như phương Tây chính là hướng đi cơ bản để các sản phẩm của Công ty phù hợp với xu hướng phát triển và thị hiếu nhiều nước trên thế giới.

Theo ông Vương Siêu Tín, Giám đốc Công ty Phước Dũ Long, hiện nay sản phẩm gốm sứ ngoài chịu sự cạnh tranh trên thị trường nội địa, thị trường xuất khẩu mặt hàng này cũng đang chịu sự cạnh tranh khốc liệt từ doanh nghiệp gốm sứ các nước Trung Quốc, Thái Lan… Điều này đòi hỏi doanh nghiệp muốn đứng vững trên thị trường thế giới phải biết “làm mới mình” bằng việc sẵn sàng đa dạng hóa sản phẩm, đầu tư đổi mới công nghệ nhằm bảo đảm chất lượng, giảm giá thành, đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng. Được biết, ở thị trường xuất khẩu ngoài các mặt hàng gốm sứ sân vườn, gốm xây dựng đang được các doanh nghiệp quan tâm. Tiềm năng đối với các mặt hàng gốm xây dựng rất lớn, bởi nhu cầu vật liệu mới trong xây dựng đang tăng mạnh.

Qua trao đổi với các nghệ nhân làm gốm, chúng tôi được biết hầu hết các DN, nghệ nhân đang mong mỏi tỉnh nhà tổ chức nhiều hơn các sự kiện liên quan đến nghề làm gốm như Festival gốm sứ Bình Dương năm 2010-Nhân kỷ kiệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội. Theo các nghệ nhân, thời gian qua nghề gốm đã có sự thay đổi rất lớn, một Festival chuyên về Gốm sứ thật sự cần thiết để các DN nắm bắt xu thế mới của thị trường gốm sứ, định hình lại thị trường xuất khẩu và tạo cơ hội để quảng bá “hông gốm” Bình Dương đến với bạn bè quốc tế..

Festival Gốm sứ Việt Nam – Bình Dương 2010 tổ chức tại Thủ Dầu Một với chủ đề “Truyền thống – Bản sắc và Phát triển”.Dương nhân kỷ niệm Đại lễ 1000 năm Thăng Long- Hà Nội, gốm sứ Bình Dương đã tạo được tiếng vang lớn

Đặc biệt 3 tác phẩm: chén ngọc Văn Lang, cúp Sen Vàng và cúp Hồn Việt của Công ty gốm sứ Minh Long I lần đầu tiên xuất hiện với những đặc điểm riêng ấn tượng. Đây là 3 tác phẩm được thực hiện bởi 22 nghệ nhân của Minh Long làm việc liên tục bằng thủ công trong suốt 5 năm trời mới hoàn thành với những dấu ấn đặc sắc như: là tác phẩm được nung hoàn nguyên liền khối hông bắt ốc, dán keo; tác phẩm được mạ vàng 24K loại tốt nhất, đẹp và hoàn mỹ nhất với những hình ảnh đẹp, sang trọng mang đậm bản sắc văn hóa…tới giờ vẫn còn in đậm trong lòng du khách và các nghệ nhân làm gốm trong cả nước.